Nhiều quy định về BHXH vẫn ‘nóng’ trước giờ bấm nút thông qua

Chưa rõ thực hiện “mức tham chiếu” thế nào

Báo cáo tiếp thu, chỉnh lý dự thảo luật, Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Quốc hội (QH) Nguyễn Thúy Anh cho hay theo lộ trình thực hiện cải cách chính sách tiền lương, từ ngày 1.7, mức lương cơ sở làm căn cứ tính lương hưu và một số chế độ bảo hiểm xã hội (BHXH) sẽ bị bãi bỏ. Nội dung này chưa được dự liệu đầy đủ khi Chính phủ trình QH tại kỳ họp 6 cuối năm 2023.

Nhật Thịnh

Trong quá trình tiếp thu, chỉnh lý, qua nhiều lần đề nghị, ngày 15.5 vừa qua Chính phủ mới đề xuất thay “mức lương cơ sở” bằng “mức tham chiếu” quy định trong dự thảo luật. Theo đó, mức tham chiếu tính BHXH được tính bằng 1,8 triệu đồng từ ngày 1.7.2024 thay thế cho mức lương cơ sở để thực hiện BHXH.

Tuy nhiên, vẫn theo Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội QH, tới ngày 25.5, Chính phủ có báo cáo đề xuất phương án mới về mức tham chiếu thay cho mức lương cơ sở để đảm bảo tương quan với dự kiến phương án cải cách tiền lương mà Ban Chỉ đạo đã thống nhất báo cáo cấp có thẩm quyền.

Cụ thể, Chính phủ đề xuất quy định mức tham chiếu là mức tiền dùng để tính mức đóng, mức hưởng một số chế độ BHXH trong luật này. Mức tham chiếu được tính bằng mức lương cơ sở, khi bãi bỏ mức lương cơ sở thì mức tham chiếu được Chính phủ điều chỉnh trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá tiêu dùng và tăng trưởng kinh tế, phù hợp với khả năng của ngân sách nhà nước và Quỹ BHXH.

Thảo luận sau đó, nhiều đại biểu (ĐB) QH cho rằng việc quy định về mức tham chiếu thay cho mức lương cơ sở được dùng để tính mức đóng, hưởng BHXH chưa rõ được xây dựng và thực hiện thế nào; đồng thời cũng chưa được đánh giá tác động một cách kỹ càng, thấu đáo.

Ủy viên chuyên trách Ủy ban Kinh tế QH Bùi Thị Quỳnh Thơ (đoàn Hà Tĩnh) cho rằng mức đóng, mức hưởng chế độ BHXH cần một mức tiền lương cố định làm cơ sở tính toán. Khi Chính phủ quy định mức tham chiếu được điều chỉnh trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá tiêu dùng, tăng trưởng kinh tế sẽ khó áp dụng cũng như dự toán kế hoạch về BHXH trung hạn. Cạnh đó, Chính phủ cũng chưa báo cáo làm rõ các nguyên tắc xác định mức tham chiếu cũng như việc xây dựng mức tham chiếu sẽ được thực hiện như thế nào.

“Tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm, tính mức hưởng BHXH là vấn đề quan trọng được các đối tượng tham gia quan tâm trước tiên. Một khi cơ sở tính toán chưa được triển khai thì các quy định BHXH liệu có khả thi”, bà Thơ nêu và đề nghị QH cân nhắc việc thông qua luật BHXH sửa đổi trước khi nhà nước thông qua bảng lương mới theo lộ trình cải cách tiền lương từ ngày 1.7.

ĐB Trần Khánh Thu (đoàn Thái Bình) phân tích khi bãi bỏ mức lương cơ sở sẽ không còn căn cứ để tính lương hưu cũng như các chế độ BHXH khác. Đồng thời, tiền lương làm căn cứ đóng BHXH của nhóm đối tượng thực hiện tiền lương do nhà nước quy định sẽ tăng lên so với hiện hành, làm tăng chi phí ngân sách nhà nước. Chưa kể, khi thực hiện chế độ tiền lương mới cũng sẽ phát sinh chênh lệch khá lớn trong lương hưu giữa người nghỉ trước và sau ngày 1.7 nếu không có sự điều chỉnh trước thời điểm cải cách tiền lương.

Theo bà Thu, Chính phủ đề xuất quy định “mức tham chiếu” thay cho mức lương cơ sở bị bãi bỏ khi cải cách tiền lương, song chính sách này chưa được đánh giá tác động một cách đầy đủ. “Tôi đề nghị xem xét thông qua dự án luật này tại kỳ họp thứ 8 (cuối năm 2024) để có thêm thời gian đánh giá tác động thực tế của cải cách tiền lương đối với chính sách BHXH cũng như các dự án luật liên quan”, bà Thu kiến nghị.

Giải trình cuối phiên thảo luận, Bộ trưởng LĐ-TB-XH Đào Ngọc Dung cho biết bản chất “mức tham chiếu” là khái niệm mới thay thế cho mức lương cơ sở bị bãi bỏ và được tính trên cơ sở chỉ số giá tiêu dùng (CPI) và thực tiễn.

“Nếu thời gian tới mức lương cơ sở chưa bãi bỏ ngay thì tiếp tục mức lương cơ sở hiện nay là 1,8 triệu đồng. Sau này thực hiện cải cách tiền lương tăng lên bao nhiêu thì đó vẫn là mức lương cơ sở và là mức tham chiếu. Việc áp mức tham chiếu sẽ dài hạn hơn khi bỏ lương cơ sở”, ông Dung nêu.

Đề xuất thêm phương án về rút BHXH một lần

Một vấn đề khác nhận được quan tâm của ĐBQH là phương án rút BHXH một lần tại dự thảo luật. Dù dự thảo luật sắp được bấm nút thông qua, song đây vẫn là nội dung các ĐB chưa thể thống nhất quan điểm.

Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội QH Nguyễn Thúy Anh cho biết Chính phủ trình 2 phương án: một là chỉ cho người tham gia BHXH trước ngày luật có hiệu lực (dự kiến 1.7.2025) được rút BHXH một lần, người tham gia sau thời điểm này không được rút nữa; hai là người lao động (NLĐ) được rút BHXH một lần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để NLĐ tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ BHXH.

Cả 2 phương án nói trên đều chưa phải là tối ưu, chưa giải quyết triệt để tình trạng rút BHXH một lần, chưa dự kiến phòng ngừa được phản ứng tập thể NLĐ. Tuy vậy, phương án một đang nhận được sự tán thành bởi đa số ý kiến trong Ủy ban Thường vụ QH và đa số NLĐ tại một số địa phương được lấy ý kiến.

Cho ý kiến về dự thảo luật, các ĐB tiếp tục chia thành 3 luồng ý kiến. Một bên ủng hộ phương án một, nhằm thực hiện đúng nguyên lý của BHXH và đảm bảo an sinh tuổi già cho NLĐ, hạn chế phát sinh phức tạp. Một bên ủng hộ phương án hai, vì giúp NLĐ có nguồn tiền giải quyết những khó khăn trước mắt, níu chân họ ở lại với hệ thống BHXH.

Luồng ý kiến còn lại đề nghị có thêm phương án mới. ĐB Nguyễn Thị Hồng Hạnh (đoàn TP.HCM) đề xuất giao BHXH phối hợp với ngân hàng chính sách cho NLĐ vay không lãi suất hoặc lãi suất thấp và mức vay tối đa bằng số tiền được hưởng nếu rút BHXH một lần. Sổ BHXH như là một sự đảm bảo cho khoản vay, đồng thời thủ tục vay phải hết sức đơn giản, không cần chứng minh tài sản và thu nhập. Nếu NLĐ vẫn không đồng ý thì nên cho họ rút BHXH một lần.

Trong khi đó, ĐB Trần Thị Hoa Ry (đoàn Bạc Liêu) dù ủng hộ phương án hai nhưng cho rằng cần hoàn thiện thêm theo hướng giảm thời gian được rút từ 12 tháng xuống 3 – 6 tháng. Đồng thời, nếu NLĐ có nhu cầu rút BHXH một lần thì được giải quyết nhưng không quá 50% đối với phần mình trực tiếp đóng (tương ứng 8%). 14% còn lại do người sử dụng lao động đóng sẽ giữ lại để bảo đảm quỹ hưu trí cho NLĐ. Họ chỉ được hưởng khi đủ điều kiện về trợ cấp hưu trí. Quy định này bảo đảm nguyên tắc “có đóng, có hưởng”, tránh tạo tâm lý NLĐ muốn rút BHXH một lần để được hưởng thêm tiền từ khoản 14% không phải do mình đóng.